Preveze(Mübadele Bölgeleri-27)

İyon Denizi’nden ayrılan Narda Körfezi’nin girişini oluşturan darboğazın kuzey kıyısında ve bir dilin ucundadır. Venedikliler tarafından kurulduğu söylenir. Bir süre 7 ada ile birlikte Fransızların yönetiminde kalan Preveze, hicri 1214 tarihinde Ali Paşa tarafından Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına katıldı. Preveze adı yeni olup İtalyanca “gasp” anlamında olan “prevze”den değişerek gelmektedir ve bu adla anılmasının sebebi, Cezayir korsanlarının yağmaladıkları ganimetleri bu mevkide bölüşmeleri ve paylaştırmalarıdır. Kasaba kara tarafından bir hendekle sınırlandırılmıştır. Söz konusu hendeğin Tepedelenli Ali Paşa tarafından tahkim cihetiyle ve körfez ile denizi birbirine bağladığı ve kasabayı ada haline getirdiğine dair bir söylence vardır. Kasabayı karaya bağlamak üzere hendek üstünde üç adet köprü vardır. İçinde bir iç kale ile bahçe ve biri Tepedelenli Ali Paşa’ya ve diğeri Hanedandan Ahmet Ağa’ya mensup iki adet camii ve biri rüştiye olmak üzere birkaç mektep, iki tekke ve türbe, bir buharlı değirmen ile sabun ve yağ imalatı için birkaç fabrika ve iki tabakhane vardı. Nüfusu 8000 kişiydi. Epir Bölgesinin en işlek limanlarından birine sahip olan Preveze’nin, İstanbul, İyon Adaları, İskenderiye, Trieste ile ticari ilişkileri vardı. Mübadele öncesi nüfusun çoğunluğu Müslüman Arnavut olmak üzere 58.000 kadardı. Sancak, Preveze merkez, Loros ve Mergliç kazaları ile altı nahiye ve 189 köyden oluşuyordu. Merkez kazası, Sancağın güney kesimindedir. Preveze, Loros ve Mergliç kazaları ve denizle çevrelenmiş olup 13.000 nüfusu ve 38 köyü vardı. Mübadelede, Epir Bölgesi Müslümanları Preveze limanından Türkiye’ye sevk edilmişlerdir. Çoğunluğu İstanbul’da Pendik civarına iskân edilmişlerdir. Günümüzde Preveze (Preveza), Epir Bölgesine bağlı Preveza ilinin merkezidir.

Yanya(Mübadele Bölgeleri-26)

Yanya Sancağının ve Yanya Kazasının da merkezi Yanya şehriydi. Şehir, deniz seviyesinden 648 metre yüksekte, Miçkeli Dağı’nın eteklerinde aynı isimli gölün kenarında kurulmuştur. Yanya’da valense tabir edilen bir nevi örtü, nefis kilimler, ipekli, bez çuval, bir nevi şayak gibi ehram, terlik, çorap ve Yanya çarığı denilen zarif ayakkabılar, tatlı, kahve ve sigara takımları, sırmalı yorgan, bohça, Arnavut elbisesi, sandalye, kanepe, masa ile kiremit ve desti gibi ürünler üretilmekteydi. Yanya kalesi ve kale içindeki konaklar (evler) çok iyi durumdadır. Fethiye CamiiYanya’da pek çok camii bulunmaktaydı. Kale surları içinde bulunan Aslanpaşa ve Fethiye camileri günümüze kadar varlıklarını korumuşlardır. Her iki cami de şu anda müze olarak işlev görmektedir. Osmanlı tarihinde Yanya’nın adı Tepedelenli Ali Paşa ile özdeşleşmiştir. Ali Paşa’nın evi ve mezarı da Yanya’dadır. Yanyalı mübadillerin büyük çoğunluğu Pendik ve çevresine iskan edilmiştir.Yanya’ya bağlı diğer kaza merkezleri, Aydonat, Filat, Meçova, Leskovik ve Koniçe’dir. Günümüzde Yanya (Ioannina), Epir Bölgesinin ve Yanya ilinin merkezidir.

Yanya Vilayeti(Mübadele Bölgeleri-25)

Osmanlı dönemi Yanya Vilayeti, kuzeyinde Manastır ve İşkodra vilayetleri, doğu ve kuzey doğusunda Manastır Vilayeti, güney doğusunda Tırhala ve güneyinde Narda körfezi ile sınırdı. Batı Otranot Boğazı, Ege ve Adriyatik Denizlerine kıyısı vardı. Yüzölçümü 17.900 km.2 dir. Nüfusu 527.100’dü. Yanya, 1204 yılında Latinlerin İstanbul’u işgalinden sonra, Mihael Angelos Kommen tarafından kuruldu. Epir Despotluğunun kuzey merkeziydi. 1430 yılında Osmanlı egemenliğine girinceye kadar kısa aralıklarla Sırpların ve Arnavutların egemenliğinde de kalmıştır. II. Murat ve Sinan Paşa Selanik alındıktan sonra Yanya’nın yöneticilerine kenti direnmeden teslim etmeleri için “Amanname” göndermişlerdir. Amannamede, eğer direnmeden kenti teslim ederlerse, kimsenin malına dokunulmayacağı, canına kıyılmayacağı, çocukların devşirme yapılmayacağı, kiliselerin camiye çevrilmeyeceği, ibadetlerinde özgür olacakları, Başpiskopos ’un Roma devrindeki gibi yargılama yetkisine sahip olacağı bilgileri yer almaktaydı. Yanya kentinin yöneticileri bu çağrıya uyarak 9 Ekim 1430 tarihinde kentin anahtarını Sultan’a Selanik’in dışında Kilidi adı verilen yerde teslim etmişler ve karşılığında da Sultan’dan bir fermanla imtiyazlar elde etmişlerdir. Sultan daha sonra Yanyalı elçilerle birlikte 18 Türk askerinin kaleyi teslim almaları ve devamlı olarak Yanya’da oturmaları için göndermiştir. Kent’e giren Türkler, Turkopalukon adı verilen bir yerde evler inşa ederek yerleşmişlerdir. Yazılı kaynaklarda kente gönderilen askerlerin bir ayın sonunda Yanyalı kızları eş olarak aldıkları da belirtilmektedir. Osmanlı bu kente sürgün göndermemiş, Anadolu’dan nüfus naklederek şenlendirme politikası uygulamamıştır. Yanya Vilayetine; Yanya, Ergiri, Berat ve Preveze Sancakları bağlıydı.

Vilayet merkezi Yanya şehriydi. Sancak merkezleri kendi isimleri ile anılan şehirlerdi. Ergiri ve Berat sancaklarına bağlı yerleşim yerleri günümüzde Arnavutluk sınırları içindedir. Sadece Yanya ve Preveze sancaklarına bağlı yerleşim yerleri Yunanistan sınırları içindedir.

Kozana(Mübadele Bölgeleri-24)

Manastır Vilayeti Serfice Sancağına bağlı bir kaza merkeziydi. Kozana’da Osmanlı dönemine mimarisine ait yapılar çok azdır. Hangi camiye ait olduğu bilinmeyen Plateon sokakta bir minare, askeri kışla ve Aziz Nikola Kilisesi’nin çan kulesi olarak hizmet veren saat kulesi ile Pirgi Köyü’ndeki kemerli köprüdür. Osmanlı dönemine ait bazı eserler Kozana müzesinde sergilenmektedir. Kozana mübadillerinin büyük çoğunluğu Kayseri, Sivas, Tokat, Amasya, Nevşehir gibi Orta Anadolu şehirlerine iskân edilmişlerdir. Günümüzde Kozana (Kozani) Batı Makedonya Bölgesi’nin ve Kozani ilinin merkezidir.

Kesriye(Mübadele Bölgeleri-23)

Manastır Vilayetinin, Görice Sancağına bağlı bir kaza merkeziydi. Aynı isimli gölün kenarındadır. Kesriye adı kunduzların yaşadığı yer anlamında olan “Kastorya”dan gelmektedir.

1385 yılında Gazi Evrenos Bey tarafından fethedilen şehir ,1913 yılına kadar Osmanlı İdaresinde kalmıştır. Mübadeleden önce şehir nüfusu 8.000 civarındaydı. Osmanlı döneminden kalma Ahmet Paşa Medresesi ve Kurşunlu Cami çok acil restore edilerek kurtarılmayı bekliyor. Günümüze kadar ulaşan Kesriye konakları/evleri Balkanlardaki Osmanlı dönemi sivil mimarinin en güzel örneklerini oluşturur. Kesriye ve köylerinden gelen mübadillerin büyük çoğunluğunun ana dili Makedoncadır. Bazı köylerden gelenler Arnavutça konuşmaktadır. Kesriye mübadilleri ağırlıklı olarak Kapadokya Bölgesine iskân edilmişlerdir. Kesriye’ye iskân edilen Rum Ortodoks mübadiller ise benzer coğrafi özelliklere sahip olan Bursa’nın Apolyont (Gölyazı) beldesindendir. Günümüzde Kesriye (Kastoria) Batı Makedonya Bölgesi’ne bağlı bir il statüsündedir.

Kayılar(Mübadele Bölgeleri-22)

Cuma Pazarı da denir, Serfice’ye bağlı kaza merkezi bir kasabaydı. Kasabada 2672 nüfus, 462 hane, 25 dükkân,10 han, 1 kışla ile birer iptidai ve rüştiye mektepleri vardı. Cuma Kazası ise Katranca ve Blac Nahiyeleri ile beraber 84 köyden oluşuyordu. Ahalisi 47598 Müslüman kalanı Rum, Ulah ve Bulgar olmak üzere 58575 kişiydi. Günümüzde eski Cuma kazasına bağlı yerleşim yerlerinin en gelişmişi Kayalar ya da Kaylar kasabasıdır. Kasaba Aşağı Kayalar ve Yukarı Kayalar diye iki mahalleden oluşmaktaydı. Kayalar ve civarı kömür havzasıdır. Havza içinde kalan “Sarıgöl” kurutulmuştur. Cuma adlı yerleşim yeri ve yörenin bilinen Bektaşi tekkesi olan Cuma tekkesi ile birçok köy kömür havzası içinde kaldığından ortadan kalkmıştır. Civarda yirminin üzerinde termik santral bulunmakta ve bu santraller Yunanistan’ın enerji ihtiyacının yaklaşık olarak %70’ini karşılamaktadır. Cuma Kazasından gelen mübadiller Kayalarlı olarak adlandırılırlar. Mübadeleden önce bölgede 29121 Türk, 6270 Yunan, 4800 Bulgar, 450 Vlah yaşıyordu. Kayalar’da ayakta kalan tek Osmanlı dönemi eseri günümüzde Belediye Kütüphanesi olarak hizmet veren Hükümet Konağıdır. Kayalarlı Mübadiller; Trakya, Samsun çevresi, Sivas, Amasya ve Çorum gibi Orta Anadolu kentlerine iskân edilmişlerdir. Günümüzde Kayalar (Ptolemaida) Batı Makedonya Bölgesi, Kozani iline bağlı bir belediye statüsündedir.

Alasonya(Mübadele Bölgeleri-21)

Serfice Sancağının 1897’de çizilen Yunan hududuna sınır olan bir kaza merkeziydi. Kazada 66 köy, 19.000 nüfus, 5423 hane vardı. Kaza dâhilinde 12 cami, 14 sıbyan mektebi ve 16 kilise vardı. Alasonya’da Osmanlı döneminden Varoş mahallesinde ki Muharrem Paşa Camii, Gümrük Binası ve bir köprü ayakta kalmıştır. Alasonya (Elassona) kasabası günümüzde Teselya Bölgesi, Larissa (Yenişehir) iline bağlı belediye statüsündedir.

Grebene(Mübadele Bölgeleri-20)

Serfice Sancağı’na bağlı bir kaza merkeziydi. 1913 yılında Yunanistan idaresine geçti. Nasliç mübadilleri gibi Grebene mübadillerinin de ana dilleri Rumca’dır. Grebeneliler de “patriyot” olarak biliniyor. Grebene mübadilleri Aydın-Mursallı, Isparta, Burdur, Eskişehir, Ayvalık, Denizli-Honaz, Bursa-Başköy ve Niğde-Yeşilburç’a iskan edilmişlerdir. Grebene mübadilleri müzik, folklor ve yemek kültürlerini devam ettirmektedirler. “Kuvve-i Seyyare” kitabının yazarı Binbaşı Bekir Fikri Bey Grebenelidir. Bu gün ayakta olan eserler; şehrin merkezindeki saat kulesi ile Grebene yakınlarında, Trikoma’da bulunan Aziz Ağa Köprüsü (Restore edildi), Grebene Meçeova yolu üzerindeki Köse Mustafa Paşa Köprüsüdür. Günümüzde Grebene (Grevena) Batı Makedonya Bölgesine bağlı bir il statüsündedir.

Nasliç(Mübadele Bölgeleri-19)

Serfice Sancağına bağlı bir kaza merkeziydi. Nasliç ya da Naseliça bir bölge adıdır. Bölgenin en önemli kasabası olan Labşişt ya da Labşişta’ya da Nasliç denmektedir. Yörede, günümüze kadar ayakta kalamamış olan Vudurina ve Odra Tekkeleri’nin varlığı Bektaşiliğin yaygın olduğunu göstermektedir. Günümüzde Osmanlı döneminden bir saat kulesi ve restore edilerek devlet dairesi olarak kullanılan bir cami ayakta kalmıştır. Nasliç mübadillerinin ana dilleri Rumcadır. Nasliç mübadillerinin birbirlerine “hemşerim” anlamında “patriyot” diye hitap etmelerinden yörede kendilerine “patriyot” denilmiştir. Nasliç’ten gelen mübadiller Çatalca, B.Çekmece ve Silivri çevresine iskân edilmiştir. Günümüzde Nasliç (Neapoli) Batı Makedonya Bölgesi, Kozani iline bağlı bir kasabadır.